30 września w Opoce Dużej w gminie Annopol upamiętniliśmy Apolonię i Piotra Likosów zamordowanych za pomoc Żydom w czasie okupacji niemieckiej oraz ratowaną przez nich Żydówkę – Izę Ler.
Uroczystość została zorganizowana w ramach projektu „Zawołani po imieniu”, który jest poświęcony osobom narodowości polskiej zamordowanym za niesienie pomocy Żydom w czasie okupacji niemieckiej. Projekt „Zawołani po imieniu” przywraca pamięć o ludziach, którzy wykazali się odwagą, empatią, a także zwykłą ludzką solidarnością. Oddając im cześć, przypominamy sobie o uniwersalnych wartościach. Lubelską Izbę Rolniczą reprezentował Członek Zarządu Janusz Skrzypek.
Piotr Likos wraz z żoną Apolonią i nastoletnią córką Natalią mieszkali w Opoce Dużej, niedaleko Annopola. Rodzina utrzymywała się z niewielkiego gospodarstwa rolnego i rybołówstwa. Po wybuchu wojny Niemcy zajęli okoliczne tereny i rozpoczęli eksterminację ludności żydowskiej. Jesienią 1942 r. rozpoczęła się likwidacja okolicznych gett. W okupowanej Polsce każda forma pomocy Żydom była karana przez Niemców śmiercią. Pomimo tego Państwo Likosowie zdecydowali się pomagać żydowskim uciekinierom. Początkowo Piotr dostarczał żywność i ubrania ukrywającym się w okolicach kamieniołomu lub w lesie rodzinom żydowskim, a gdy nastała zima wraz z żoną udzielił im schronienia we własnym gospodarstwie. Do czerwca 1943 roku ukrywał wszystkich – łącznie kilkanaście osób – na poddaszu swego domu oraz w pomieszczeniach gospodarczych. W opiekę zaangażowana była także nastoletnia córka Likosów – Natalia.
Rankiem 1 czerwca 1943 r., na skutek donosu, do gospodarstwa Likosów przybyli niemieccy i ukraińscy żandarmi. Najpierw ostrzelali dom z podwórza, potem wkroczyli do środka i pojmali przebywających tam wówczas Piotra i Apolonię oraz Żydówkę Izę Ler, która dołączyła do Likosów tuż przed tragedią. Brutalnie pobili Piotra, a następnie rozstrzelali wszystkich troje. Ciała ofiar zostały pochowane w miejscu tragedii. Pozostali ukrywani Żydzi oraz córka Natalia w porę uciekli do lasu. Przez kilka dni dziewczyna błąkała siępo okolicy. Po wojnie wróciła w rodzinne strony, jednak jej dom był już doszczętnie zniszczony. Ostatecznie Natalia Likos osiadła w Annopolu, gdzie otrzymała wsparcie m.in. od uratowanych przez Likosów żydowskich rodzin.
Uroczystość odsłonięcia tablicy pamiątkowej rozpoczęła się mszą świętą w kościele pw. św. Joachima i Anny w Annopolu. Homilia, którą wygłosił ks. prof. Andrzej Rusak – dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu była skierowana nie tylko do rodziny Państwa Likosów i zgromadzonych osób, ale miała charakter uniwersalny podkreślając wagę poświęcenia. Po mszy nastąpiło uroczyste odsłonięcie tablicy poświęconej Apolonii i Piotrowi Likosom oraz ukrywanej przez nich Żydówce Izie Ler w pobliżu Szkoły Podstawowej w Opoce Dużej.
W uroczystości udział wzięli m.in. : rodzina upamiętnionych, Wiceminister Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Magdalena Gawin, w imieniu Ministra Edukacji i Nauki Przemysława Czarnka Szymon Osieleniec, asystent polityczny Ministra, w imieniu Wojewody Lubelskiego Lecha Sprawki Waldemar Podsiadły, Zastępca Dyrektora Biura Wojewody, w imieniu Posła RP Kazimierza Chomy Michał Stawiarski, Dyrektor Biura Poselskiego, w imieniu Marszałka Województwa Lubelskiego Jarosława Stawiarskiego Stefan Skórski, kierownik Powiatowego Zespołu Doradztwa Rolniczego w Kraśniku, dr Wojciech Kozłowski dyrektor Instytutu Pileckiego, vice dyrektor Anna Gutkowska, ks. prof. Andrzej Rusak – dyrektor Muzeum Diecezjalnego w Sandomierzu, Starosta Kraśnicki – Andrzej Rolla, przedstawiciele Miasta i Gminy Annopol, ks. Krzysztof Krzemiński – proboszcz parafii pw. św. Joachima i Anny, ks. senior kanonik Antoni Bezpalko, prof. Marian Surdacki, Przewodniczący Zarządu Wojewódzkiej Rady Towarzystw Regionalnych w Lublinie, społeczność lokalna oraz zaproszeni goście. W imieniu społeczności żydowskiej modlitwę za zmarłych El male rachamim odmówił rabin Jehoszua Ellis. Najmłodszą uczestniczką była 11- miesięczna Natalka – praprawnuczka Apolonii i Piotra Likosów. Głos w imieniu całej rodziny zabrał Krzysztof Likos, wnuk zamordowanej rodziny.
W swoim poruszającym wystąpieniu Starosta Kraśnicki Andrzej Rolla zaznaczył, że Ziemia Kraśnicka jest pełna podobnych historii. Zadeklarował kontynuację współpracy z Instytutem Pileckiego w dążeniu do ich wyjaśnienia i przywrócenia pamięci bezimiennych bohaterów czasów wojny. Podsumowując wystąpienie wyraził radość z obecności młodzieży na uroczystości, która będzie mogła kontynuować rozpoczęte przez dzisiejszych organizatorów dzieło.
Wszyscy zebrani uczcili minutą ciszy Apolonię i Piotra Likosów oraz zamordowaną wraz z nimi Izę Ler, a także wszystkich innych obywateli polskich: Żydów i Polaków, zamordowanych w czasie okupacji niemieckiej. Po uroczystości Starosta Kraśnicki Andrzej Rolla udał się na miejscowy cmentarz i złożył kwiaty na grobie upamiętnionych Apolonii i Piotra Likosów.
Małżeństwo Likosów to 50. i 51. upamiętniona ofiara w ramach projektu „Zawołani po imieniu” realizowanego przez Instytut Pileckiego. 27 października 1993 r. małżonkowie Piotr i Apolonia Likosowie oraz ich córka Natalia zostali wyróżnieni tytułem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”.
Źródło: Powiat Kraśnicki
